معرفی ۱۴ شاهکار و بهترین فیلم‌های ژاپنی تاریخ سینما که باید ببینید

آیا تا به حال احساس کرده‌اید که سینمای هالیوود با تمام زرق‌وبرقش، گاهی از عمق و معنای واقعی زندگی فاصله می‌گیرد؟ بسیاری از سینمادوستان ایرانی و جهانی، زمانی که به دنبال معنای عمیق‌تر، سکوت‌های پرهیاهو و قاب‌بندی‌های نقاشی‌گونه می‌گردند، به فیلم‌های ژاپنی پناه می‌برند.

مشکل اصلی اغلب مخاطبان این است که با انبوهی از فیلم‌ها مواجه‌اند و نمی‌دانند تماشا را از کجا شروع کنند تا ناامید نشوند. سینمای ژاپن اقیانوسی از شاهکارهاست؛ از داستان‌های سامورایی دلاور گرفته تا انیمه‌هایی که بزرگسالان را به گریه می‌اندازند.

در این مقاله جامع، ما نه تنها ۱۴ مورد از بهترین فیلم‌های تاریخ سینمای ژاپن را به شما معرفی می‌کنیم، بلکه به شما می‌گوییم چرا هر کدام از این آثار ارزش بارها دیدن را دارند. با ما همراه باشید تا گنجینه‌ای از هنر هفتم را کشف کنید.

چرا سینمای ژاپن متفاوت و مسحورکننده است؟

پیش از آنکه به سراغ لیست فیلم‌های ژاپنی برویم، باید بدانیم چه چیزی این سینما را تا این حد خاص کرده است. سینمای ژاپن (Japanese Cinema) ترکیبی عجیب از تضادهاست: خشونت عریان در برابر آرامشِ ذن، و سنت‌های هزارساله در برابر مدرنیته‌ی بی‌رحم.

برخلاف سینمای غرب که اغلب بر کنش و دیالوگ‌های سریع استوار است، کارگردانان ژاپنی استاد استفاده از "سکوت" و "فضا" هستند. در فرهنگ ژاپنی مفهومی به نام «ما» (Ma) وجود دارد که به معنای فضای خالی یا مکث است؛ این مفهوم در سینمای آن‌ها نیز دیده می‌شود. دوربین اغلب ثابت است و اجازه می‌دهد بیننده در اتمسفر صحنه غرق شود. این ویژگی برای ما ایرانی‌ها که سابقه‌ی طولانی در ادبیات و شعر داریم، بسیار ملموس و دلنشین است.

علاوه بر این، سینمای ژاپن چهار ستون اصلی دارد که در این لیست به آن‌ها خواهیم پرداخت:

• جیدای‌گکی (Jidaigeki): درام‌های تاریخی (اغلب سامورایی).

• گندای‌گکی (Gendaigeki): درام‌های زندگی مدرن و روزمره.

• انیمه (Anime): انیمیشن‌هایی که مرزهای تخیل را جابه‌جا می‌کنند.

• کایجو (Kaiju): فیلم‌های هیولایی که استعاره‌ای از ترس‌های جامعه هستند.

بخش اول: اسطوره‌های سامورایی و تاریخی (عصر طلایی)

وقتی صحبت از فیلم‌های ژاپنی می‌شود، نام «آکیرا کوروساوا» مانند خورشیدی می‌درخشد. اما او تنها نیست. در این بخش با فیلم‌هایی آشنا می‌شویم که شرافت، مرگ و شمشیر را به تصویر می‌کشند.

۱. هفت سامورایی (Seven Samurai - 1954)

امتیاز IMDB8.6

• کارگردان: آکیرا کوروساوا

• ژانر: اکشن، درام تاریخی

بدون شک، این فیلم پدرخوانده‌ی فیلم‌های اکشن مدرن است. داستان درباره اهالی یک روستای فقیر است که برای دفاع از محصولاتشان در برابر راهزنان، هفت سامورایی را استخدام می‌کنند. چرا باید ببینید؟ کوروساوا در این فیلم استانداردهایی را برای تدوین و فیلم‌برداری صحنه‌های نبرد تعریف کرد که هنوز هم در هالیوود استفاده می‌شود. شخصیت‌پردازی هر هفت سامورایی چنان دقیق است که با مرگ هرکدام، گویی بخشی از وجود شما می‌میرد. این فیلم فقط جنگ شمشیرها نیست؛ جنگ طبقاتی و شرافت انسانی است.

۲. هاراکیری (Harakiri - 1962)

امتیاز IMDB8.6

• کارگردان: ماساکی کوبایاشی

• ژانر: درام، سامورایی

اگر «هفت سامورایی» درباره دلاوری سامورایی‌هاست، «هاراکیری» نقدی کوبنده بر ریاکاری سیستم سامورایی است. داستان سامورایی پیری که برای انجام مراسم خودکشی آیینی (هاراکیری) به خانه یک ارباب می‌رود، اما هدفش افشای یک حقیقت تلخ است. نکته ویژه: این فیلم یکی از بهترین نمونه‌های استفاده از معماری و هندسه در قاب‌بندی است. تنش در این فیلم نه با شمشیر، بلکه با کلمات ایجاد می‌شود.

۳. آشوب (Ran - 1985)

امتیاز IMDB8.2

• کارگردان: آکیرا کوروساوا

• ژانر: درام جنگی

آخرین شاهکار حماسی کوروساوا که اقتباسی از «شاه لیر» شکسپیر است. پادشاهی پیر تصمیم می‌گیرد قلمرو خود را بین سه پسرش تقسیم کند، اما این تصمیم منجر به جنگی خونین و جنون‌آمیز می‌شود. چرا شاهکار است؟ استفاده از رنگ در این فیلم خیره‌کننده است. هر سپاه با یک رنگ خاص (زرد، قرمز، آبی) مشخص شده و صحنه‌های نبرد بیشتر شبیه به تابلوهای نقاشی متحرک هستند تا فیلم جنگی. «ران» ضیافتی برای چشمان شماست.

۴. راشومون (Rashomon - 1950)

امتیاز IMDB8.1

• کارگردان: آکیرا کوروساوا

• ژانر: جنایی، رازآلود

این فیلم سینمای ژاپن را به جهان معرفی کرد. داستان یک قتل که از زاویه دید چهار نفر (راهزن، زن، روح مقتول و هیزم‌شکن) روایت می‌شود و هرکدام داستانی متفاوت می‌گویند. اهمیت: این فیلم مفهوم «حقیقت نسبی» را وارد سینما کرد و اصطلاح «اثر راشومون» در روانشناسی از همین فیلم گرفته شده است.

بخش دوم: استادان انیمه؛ فراتر از کارتون

بسیاری از افراد هنوز فکر می‌کنند انیمیشن فقط برای کودکان است، اما فیلم‌های ژاپنی در قالب انیمه ثابت کرده‌اند که عمیق‌ترین مفاهیم فلسفی را می‌توان با نقاشی بیان کرد.

۵. شهر اشباح (Spirited Away - 2001)

امتیاز IMDB8.6

• کارگردان: هایائو میازاکی

• ژانر: فانتزی، ماجراجویی

تنها انیمه ژاپنی برنده جایزه اسکار که نیازی به معرفی ندارد. داستان دختری ۱۰ ساله به نام چیلی رو که وارد دنیای خدایان و ارواح می‌شود تا پدر و مادرش را که به خوک تبدیل شده‌اند، نجات دهد. پیام فیلم: میازاکی در این اثر نقدی لطیف بر مصرف‌گرایی و فراموشیِ هویت سنتی ژاپن دارد. دنیای بصری این فیلم چنان غنی است که در هر بار تماشا، جزئیات جدیدی کشف می‌کنید.

۶. مدفن کرم‌های شب‌تاب (Grave of the Fireflies - 1988)

امتیاز IMDB8.5

• کارگردان: ایسائو تاکاهاتا

• ژانر: درام جنگی

هشدار: این فیلم قلب شما را خواهد شکست. روایتی واقعی و دردناک از تلاش یک خواهر و برادر برای زنده ماندن در ژاپنِ بمباران‌شده‌ی جنگ جهانی دوم. چرا باید ببینید؟ این اثر یکی از قوی‌ترین فیلم‌های ضدجنگ تاریخ سینماست، بدون اینکه حتی یک صحنه از خط مقدم جبهه را نشان دهد. نمایش معصومیت در برابر قساوت جنگ، نفس‌گیر است.

۷. نام تو (Your Name - 2016)

امتیاز IMDB8.4

• کارگردان: ماکوتو شینکای

• ژانر: عاشقانه، فانتزی

یک شاهکار مدرن که داستان جابه‌جایی بدن بین یک دختر روستایی و یک پسر شهری را روایت می‌کند. اما داستان به همین سادگی نمی‌ماند و با پیچش‌های زمانی و احساسی، بیننده را میخکوب می‌کند. نکته بصری: گرافیک و نورپردازی این انیمه به قدری واقع‌گرایانه و زیباست که گاهی فراموش می‌کنید در حال تماشای نقاشی هستید.

۸. آبی تمام‌عیار (Perfect Blue - 1997)

امتیاز IMDB8.0

• کارگردان: ساتوشی کن

• ژانر: تریلر روان‌شناختی

اگر طرفدار فیلم‌های هیچکاک یا «قوی سیاه» آرنوفسکی هستید، این انیمه برای شماست. داستان یک خواننده پاپ که وارد دنیای بازیگری می‌شود اما مرز بین واقعیت و توهم را گم می‌کند. اهمیت: این اثر نشان داد که انیمه می‌تواند بستری برای ترسناک‌ترین و پیچیده‌ترین داستان‌های روان‌شناختی باشد.

بخش سوم: درام‌های خانوادگی و اجتماعی؛ آینه‌ی تمام‌نمای زندگی

این بخش از فیلم‌های ژاپنی شاید اکشن نداشته باشد، اما طوفانی از احساسات را در سکوت به پا می‌کند.

۹. داستان توکیو (Tokyo Story - 1953)

امتیاز IMDB8.1

• کارگردان: یاسوجیرو اوزو

• ژانر: درام

بسیاری از منتقدان این فیلم را بهترین فیلم تاریخ سینما می‌دانند. داستان زوج مسنی که برای دیدن فرزندانشان به توکیو می‌روند، اما فرزندانشان آنقدر درگیر زندگی مدرن شده‌اند که وقت کافی برای آن‌ها ندارند. سبک اوزو: دوربین در ارتفاع کم (زاویه دید کسی که روی تاتامی نشسته) قرار دارد و حرکتی نمی‌کند. این سادگی ظاهری، غمی عمیق و جهانی را درباره شکاف نسل‌ها و تنهایی سالمندان منتقل می‌کند.

۱۰. دزدان فروشگاه (Shoplifters - 2018)

امتیاز IMDB7.9

• کارگردان: هیروکازو کورئیدا

• ژانر: درام اجتماعی

برنده نخل طلای کن ۲۰۱۸. داستان خانواده‌ای فقیر که با دزدی‌های کوچک روزگار می‌گذرانند و دختری رها شده را به سرپرستی می‌گیرند. پرسش اصلی: این فیلم مفهوم "خانواده" را به چالش می‌کشد. آیا پیوند خونی مهم‌تر است یا پیوند عاطفی؟ کورئیدا با ظرافت نشان می‌دهد که گاهی غریبه‌ها می‌توانند دلسوزتر از بستگان باشند.

۱۱. هیچ‌کس نمی‌داند (Nobody Knows - 2004)

امتیاز IMDB8.0

• کارگردان: هیروکازو کورئیدا

• ژانر: درام

بر اساس یک داستان واقعی تکان‌دهنده. مادری چهار فرزند خود را در آپارتمانی کوچک رها می‌کند و می‌رود. پسر ۱۲ ساله مسئولیت مراقبت از خواهران و برادرانش را بر عهده می‌گیرد. تاثیرگذاری: بازی طبیعی کودکان در این فیلم شاهکار است. فیلم بدون قضاوت کردن مادر، تنهایی و دنیای معصومانه کودکان را در دل یک کلان‌شهر بی‌رحم به تصویر می‌کشد.

۱۲. اواخر بهار (Late Spring - 1949)

امتیاز IMDB8.2

• کارگردان: یاسوجیرو اوزو

• ژانر: درام

داستانی لطیف درباره دختری که نمی‌خواهد پدر بیوه‌اش را تنها بگذارد و ازدواج کند، و پدری که با وجود علاقه به دخترش، می‌خواهد او را به خانه بخت بفرستد. فرهنگ ژاپنی: این فیلم مظهر مفهوم "مونو نو آواره" (Mono no aware) است؛ نوعی غم شیرین و آگاهی از گذرا بودن همه چیز.

بخش چهارم: سینمای مدرن و متفاوت

۱۳. ماشین مرا بران (Drive My Car - 2021)

امتیاز IMDB7.5

• کارگردان: ریوسوکه هاماگوچی

• ژانر: درام

این فیلم که برنده اسکار بهترین فیلم بین‌المللی شد، اقتباسی از داستان کوتاه هاروکی موراکامی است. داستان کارگردانی تئاتر که پس از مرگ همسرش، راننده‌ای استخدام می‌کند و در طول سفرهای طولانی با ماشین ساب قرمزش، رازهای گذشته بازگو می‌شود. چرا ببینیم؟ فیلمی سه ساعته که لحظه‌ای خسته‌کننده نمی‌شود. این فیلم قدرت "گفتگو" و "هنر" را در التیام زخم‌های روحی نشان می‌دهد.

۱۴. گودزیلا (Godzilla - 1954)

امتیاز IMDB7.6

• کارگردان: ایشیرو هوندا

• ژانر: علمی-تخیلی، کایجو

شاید تعجب کنید، اما نسخه اصلی گودزیلا یک فیلم عمیق و استعاری است. گودزیلا هیولایی نیست که فقط ساختمان‌ها را خراب کند؛ او نماد ترس ژاپن از بمب اتم و ویرانی‌های جنگ جهانی دوم است. اهمیت تاریخی: شروع‌کننده ژانر کایجو و یکی از مهم‌ترین فیلم‌های سیاسی در لباس سرگرمی.

جمع‌بندی و کلام آخر

تماشای فیلم‌های ژاپنی مثل نوشیدن چای سبز اصیل است؛ شاید در جرعه اول کمی تلخ یا ناآشنا به نظر برسد، اما با صبر و حوصله، طعم آرامش‌بخش و عمیق آن را حس خواهید کرد. از حماسه‌های سامورایی کوروساوا که درس شرافت می‌دهند تا انیمه‌های میازاکی که رویاها را زنده می‌کنند، این ۱۴ فیلم تنها نوک کوه یخ سینمای غنی ژاپن هستند.

پیشنهاد ما این است که اگر به دنبال هیجان هستید با «هفت سامورایی» شروع کنید، اگر می‌خواهید روحتان را نوازش دهید به سراغ «شهر اشباح» بروید و اگر آمادگی رویارویی با واقعیت‌های تلخ و شیرین زندگی را دارید، «داستان توکیو» را ببینید.

آیا فیلم ژاپنی دیگری را می‌شناسید که جای خالی‌اش در این لیست حس می‌شود؟ یا تجربه‌ای از تماشای این آثار دارید؟ در بخش نظرات برای ما بنویسید تا به بحث بپیوندید.